Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από παγκοσμιοποίηση, πλεονεξία, ατομικισμό και ανταγωνισμό αμφισβητείται η αξία των πολιτιστικών συλλόγων. Οι γρήγοροι ρυθμοί της πόλης και η χρησιμοθηρία στην γνώση επιβάλλουν επιλογή στις δραστηριότητες που «προσφέρουν» περισσότερα υλικά αγαθά. Δεν υπάρχει χρόνος για εθελοντισμό και προσφορά. Η ζωή στην πόλη δημιούργησε τεχνοκράτες που λησμονούν την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Η παράδοση φαίνεται κάτι μακρινό και μη «ωφέλιμο», αφού δεν προσφέρει χρήματα και δόξα. Σε αυτό το κύμα αλλαγών του 21ου αιώνα οι σύλλογοι προσπαθούν να αντισταθούν.
Στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου θα περιγραφτεί η τάση παρακμής των συλλόγων στην σύγχρονη εποχή αλλά και θα γίνουν προτάσεις για τον ρόλο που μπορούν να έχουν οι σύλλογοι για την διαπαιδαγώγηση των νέων, έναν ρόλο που θα συμβάλλει στην αναβάθμισή τους.
Οι πολιτιστικοί σύλλογοι ή σύνδεσμοι είναι σωματεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που στην πλειοψηφία τους ιδρύθηκαν μετά το ρεύμα της αστικοποίησης του 20ου αιώνα ως ανάγκη δημιουργίας ενός κοινού δεσμού μεταξύ των ντόπιων που βίωναν την αποξένωση από τον τόπο καταγωγής τους. Στην αρχή της ίδρυσής τους οι εκδηλώσεις ήταν κατάμεστες γιατί η συνάντηση με έναν πατριώτη προσέφερε το βάλσαμο στην ψυχή του ξεριζωμένου. Ένα αστείο από τον τόπο σου και τα νέα του χωριού ήταν αρκετά για να σε κάνουν να νιώσεις ότι είσαι εκεί, στο καφενείο του χωριού και όχι στην άχρωμη μεγαλούπολη.
Το ερώτημα που τίθεται είναι τι συμβαίνει τις επόμενες δεκαετίες με τους δεύτερης και τρίτης γενιάς νέους που δεν βίωσαν τον ξεριζωμό και απλά «κληρονόμησαν» την καταγωγή των γονιών τους ενώ οι ίδιοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αυτό που συμβαίνει είναι μια τάση απομάκρυνσης από τους συλλόγους. Πλέον δεν υπάρχει το κίνητρο για ενασχόληση. Οι σύλλογοι έτσι οδηγούνται σε παρακμή. Χάνουν την δυναμική των μελών, μειώνονται τα έσοδα και οι φρέσκες ιδέες από τους νέους.
Αντίσταση στην τάση παρακμής των συλλόγων μπορεί να παίξει μόνο η δημιουργική σύνδεση συλλόγων-παιδείας. Πρόκειται για ένα δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα το οποίο όμως είναι η πρόκληση επιβίωσης των συλλόγων.Η σύνδεση των σκοπών των συλλόγων με την παιδεία είναι ικανή να δώσει στέρεα βάση στην ύπαρξή τους και είναι δυνατό να συμβάλλει στην κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των νέων.
Ένας τρόπος σύνδεσης συλλόγων με την παιδεία των νέων είναι η γνωριμία με τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της ιδιαίτερης πατρίδας. Οι σύλλογοι μπορούν να οργανώνουν χορευτικά παραδοσιακών χορών, μαθήματα εκμάθησης παραδοσιακών οργάνων αλλά και να συγκροτούν χορωδία για τοπικά τραγούδια. Επιπλέον ενδιαφέρουσα πολύ είναι η αναβίωση στην πόλη των εθίμων της επαρχίας. Για παράδειγμα τοπικοί εορτασμοί και πανηγύρια είναι καλό να βιώνονται και στην πόλη σε ένα παρόμοιο πλαίσιο. Εξίσου σημαντική δράση θα ήταν να δημιουργηθεί ομάδα μαγειρικής για την εκμάθηση τοπικών φαγητών και γλυκών, για τη γνωριμία τοπικών προϊόντων αλλά και της παρασκευής τους , καθώς και της σύνδεσης τους με τα έθιμα (πχ. Τοπικά γλυκά γάμου).
Ένας επόμενος ενδιαφέρον στόχος των συλλόγων που θέτουν στο επίκεντρο την παιδεία θα ήταν η γνωριμία της τοπικής διαλέκτου. Είναι γεγονός ότι οι τοπικές γλωσσικές ποικιλίες αντιμετωπίζονται ως παρωχημένες και άνευ αξίας, υποτιμούμενες παρά τον λεκτικό και εκφραστικό τους πλούτο. Κρίνεται, λοιπόν, απολύτως αναγκαία η κατάλληλη ευαισθητοποίησηπροκειμένου να επιτευχθεί η διαφύλαξη των διαλέκτων και των τοπικών ιδιωμάτων. Οι σύλλογοι μπορούν να δημιουργήσουν ομάδες καταγραφής, μελέτης και ανάδειξής τους, καθώς η ραγδαία ελαχιστοποίηση των φυσικών ομιλητών τους θα οδηγήσει τις πολύτιμες αυτές γλωσσικές εκφάνσεις στη λήθη. Η μαγνητοφώνηση της τοπικής διαλέκτου ομιλούμενης από μεγαλύτερους σε ηλικία θα συγκροτήσει σώμα πρωτογενούς υλικού ικανού να διαφυλάξει τον πολύτιμο θησαυρό της γλώσσας και χρήσιμου για την έκδοση λεξικού του τοπικού λεξιλογίου.
Υψηλός στόχος για πιο απαιτητικούς ενδιαφερόμενους είναι η συγκρότηση τμημάτων για επιστημονικά σεμινάρια στον πρωτογενή τομέα, αλλά και σεμινάρια γνωριμίας με την αρχαιολογία του τόπου με στόχο την ανάδειξη μνημείων του πολιτισμού. Επιπλέον στο ίδιο πλαίσιο είναι αξιέπαινη η προσπάθεια δημιουργίας ομάδας ανάδειξης της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής αλλά και ενδυμασίας, όπως επίσης και ομάδας παραδοσιακής ύφανσης η οποία θα εξοικειώνεται με τον αργαλειό, με πλέξεις, διαφορετικού υλικού νήματα αλλά με τρόπους βαψίματος των ρούχων.
Γενικά οι σύλλογοι εκτός από τον καθαρά τοπικό προσανατολισμό, ακόμη και με την ίδια την οργάνωσή τους αποτελούν μια μικρογραφία της κοινωνίας και έναν τρόπο κοινωνικοποίησης των νέων. Καλλιεργούν την πολιτική συνείδηση των νέων, αφού εξοικειώνονται με την εκλογική διαδικασία, την οργάνωση γενικών συνελεύσεων, την καταγραφή πρακτικών, αλλά και με έννοιες όπως αυτής της ισότητας και της αρχής της πλειοψηφίας, οι οποίες από θεωρητικές γίνονται βίωμα. Γίνεται αντιληπτό ότι τα βασικά θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος όπως η ισότητα, η αξιοπρέπεια, η εντιμότητα και η διαφάνεια είναι έννοιες που μαθαίνονται μόνο μέσω της πρακτικής εφαρμογής σε σωματεία και όχι με την στείρα απομνημόνευση ορισμών στο αντίστοιχο σχολικό μάθημα.
Συνοψίζοντας, είναι απαραίτητο για την αναβάθμιση των συλλόγων να δοθεί ένας εκπαιδευτικός χαρακτήρας ο οποίος θα δώσει το χαμένο κίνητρο ενασχόλησης με αυτούς. Το λησμονημένο ενδιαφέρον μπορεί να αναζωπυρωθεί με τον συγχρονισμό με την νέα εποχή, η οποία χρειάζεται την παράδοση πιο πολύ από ποτέ, τώρα που η τάση της εποχής είναι η μαζοποίηση. Χρειάζεται την παράδοση όχι όμως με προγονόπληκτο τρόπο αλλά με σαφή προσανατολισμό στην αξιοποίηση τους στο σύγχρονο κόσμο. Σκοπός δεν είναι η εμμονή στην παράδοση για την παράδοση αλλά στην παράδοση για το μέλλον, στο μέλλον που αξιοποιεί το χρήσιμο τμήμα του παρελθόντος και προχωρά με ασφαλή θεμέλια στην πορεία του χρόνου σε μια δημιουργική σύζευξη παρόντος – παρελθόντος.
Ευαγγελία Δενδρινού
Κλασική Φιλόλογος (MA Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία)και Πρόεδρος του Συνδέσμου των εν Αθήναις Ηρακλειατών
